โครงการพิเศษ 

โครงการ การเรียนรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่นเพื่อดูแลสุขภาพประชาชนตำบลสันทราย 

หลักการและเหตุผล 

การสร้างเสริมสุขภาพของประชาชน เป็นหัวใจสำคัญของการพัฒนาระบบบริการสุขภาพ  โดยเฉพาะส่งเสริมและสนับสนุนให้ประชาชนได้มีความรู้ ความเข้าใจและสร้างความตระหนักในปัจจัยที่มีผลกระทบต่อสุขภาพ  การสร้างกระแสในด้านการสร้างสุขภาพและการควบคุมปัจจัยเสี่ยง  และการสร้างปัจจัยเสริมให้กับประชาชน จึงเป็นสิ่งสำคัญที่ต้องอาศัยความร่วมมือจากเครือข่ายสุขภาพและภาคีที่เกี่ยวข้อง ในการดำเนินงานภายใต้โครงการเมืองไทยแข็งแรง ครอบคลุม 6 ด้าน ดังนี้

1.      การออกกำลังกาย ( Exercise )

2.      อาหาร ( Diet )

3.      การพัฒนาอารมณ์ ( Emotion )

4.      การลดโรค ( Disease Reduction )

5.      สิ่งแวดล้อม ( Environment )

6.      การลดอบายมุข

ปัจจัยที่บั่นทอนสุขภาพของประชาชนให้มีสุขภาวะที่ดีหรือไม่นั้น เป็นปัจจัยพื้นฐานของ

บุคคลนั่นคือพฤติกรรมไม่พึงประสงค์ของตนเอง เช่นการรับประทานอาหารที่ไม่เหมาะสม  และ

ปลอดภัย ทำให้เกิดการขาดสารอาหารบ้างอาหารเกินบ้าง และสารพิษตกค้างในร่างกาย  การขาด

การออกกำลังกาย รวมไปถึงสิ่งแวดล้อมที่ไม่เหมาะสม ส่งผลกระทบต่อการดำเนินชีวิต เกิดการ

เจ็บป่วยด้วยโรคที่ไม่สามารถป้องกันได้ ต้องสูญเสียค่าใช้จ่าย เป็นภาระให้กับญาติและครอบครัว

ต้องดูแล และยังเพิ่มภาระการดูแลรักษาให้กับสถานบริการสาเหตุมาจากการขาดความรู้ความ

เข้าใจของประชาชน ขาดทักษะและความตระหนักในการดูแลสุขภาพที่ถูกต้อง พร้อมทั้งชุมชน

และองค์การขาดความร่วมมือและการประสานการจัดทำแผนร่วมกัน และการดำเนินกิจกรรมยัง

ขาดความเชื่อมโยง และงบประมาณสนับสนุนในการจัดกิจกรรมอย่างต่อเนื่องหมู่บ้านในเขตพื้นที่เทศบาลตำบลสันทราย ประกอบไปด้วย หมู่ที่ 1,2,4,7, 8 ร่วมกับเทศบาลตำบลสันทราย และสถานีอนามัยสันทราย จึงได้หาแนวทางดำเนินการทุกวิถีทางในการที่จะทำให้ประชาชนทุกคนมีสุขภาพสมบูรณ์แข็งแรง โดยกำหนดยุทธศาสตร์เพื่อสร้างความเข้มแข็งของชุมชน ให้มีความตื่นตัวและปรับเปลี่ยนพฤติกรรมในการดูแลสุขภาพของตนเอง ครอบครัวและชุมชน รวมถึงการดูแลสิ่งแวดล้อม ให้ครอบคลุมกลุ่มอายุ คือ กลุ่มเด็ก กลุ่มวัยรุ่น กลุ่มวัยทำงาน ผู้ใหญ่ และกลุ่มผู้สูงอายุ เนื่องจากประชาชนในบางกลุ่มอายุต้องเผชิญกับปัจจัยเสี่ยง จนทำให้เกิดโรคภัยไข้เจ็บและเป็นสาเหตุการตายที่สำคัญในโรคบางโรค เช่น โรคมะเร็ง โรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง และโรคหัวใจ เป็นต้น ซึ่งโรคเหล่านี้ป้องกันได้หากได้รับการดูแลและป้องกันตั้งแต่ระยะเริ่มต้น

วัตถุประสงค์ของโครงการ

1.      บูรณาการความร่วมมือในการพัฒนาหมู่บ้าน/ชุมชนสร้างสุขภาพ

2.      สร้างและปลุกกระแสการเสริมสร้างพฤติกรรมการดูแลสุขภาพเชิงรุก

3.      จัดกิจกรรมในการควบคุมปัจจัยเสี่ยงและสร้างปัจจัยเสริมให้ครอบคลุมทุกกลุ่มอายุ

4.      เสริมสร้างการมีส่วนร่วมขององค์กรในชุมชนในการดูแลสุขภาพของประชาชนตามวัย

ระยะเวลาดำเนินการ

       1 ตุลาคม 2549 – 30 กันยายน 2550

ผลที่คาดว่าจะได้รับ

      สถานีอนามัยตำบลสันทราย เทศบาลตำบลสันทราย และประชาชน ในหมู่บ้านเขตรับผิดชอบของเทศบาลตำบลสันทราย ประกอบไปด้วย หมู่ที่ 1,2,4,7, 8  ได้มีส่วนร่วมในการดำเนินกิจกรรมที่เป็นการส่งเสริสุขภาพ ส่งผลให้ปัญหาด้านสุขภาพลดลง

แนวทางการนำกิจกรรมที่เกิดขึ้นไปประยุกต์ใช้

-    กิจกรรมที่ได้มีโอกาสได้ทำงานร่วมกับกลุ่มแกนนำชุมชน ทำให้เจ้าหน้าที่สามารถทำงานร่วมกับชุมชนในด้านอื่นๆได้อย่างต่อเนื่อง เช่นงานสร้างสุขภาพในชุมชน งานแก้ไขปัญหาด้าน                   สาธารณสุขในชุมชน

-  เจ้าหน้าที่ได้เรียนรู้วิถีชุมชนทำให้ปรับวิธีการทำงานชุมชน

-    ผลักดันให้เกิดแผนงานโครงการด้านสุขภาพในระดับหมู่บ้านเพื่อขอรับการสนับสนุน                    งบประมาณจากองค์การปกครองส่วนท้องถิ่น

เป้าหมาย

ประชาชนในหมู่บ้านเขตรับผิดชอบของเทศบาลตำบลสันทราย จำนวน 5  หมู่บ้าน ประกอบไปด้วย หมู่ที่ 1 บ้านเด่น หมู่ที่ 2 บ้านจอมจันทร์  หมู่ที่ 4 บ้านเด่น  หมู่ที่ 7 บ้านดง หมู่ 8 บ้านโพธนาราม  

พื้นที่ดำเนินการ

            บ้านสันทราย หมู่ที่ 1 ตำบลสันทราย   อำเภอแม่จัน จังหวัดเชียงราย  บริเวณอาคารเอนกประสงค์ของหมู่บ้าน สันทราย หมู่ที่ 1

กลุ่มเป้าหมายร่วมดำเนินโครงการ

-          กลุ่มผู้นำชุมชน

-          กลุ่มผู้สูงอายุ

-          กลุ่มเยาวชน

-          กลุ่มแม่บ้าน

-          กลุ่มอสม.

-          กลุ่มภูมิปัญญาท้องถิ่น

-          ประชาชนทั่วไปในชุมชนตำบลสันทราย อำเภอแม่จัน จังหวัดเชียงราย

วิธีการดำเนินการ

1.      ประชุมชี้แจงโครงการ และวัตถุประสงค์รูปแบบการดำเนินงานให้ชุมชนเข้าใจเพื่อจะได้บรรลุตามวัตถุประสงค์ที่วางไว้

2.      การดำเนินกิจกรรม มหกรรมสร้างสุขภาพ ตามภูมิปัญญาท้องถิ่น จำนวน 1 วัน                  ดังรายละเอียด  ต่อไปนี้ 

2.1การจัดซุ้มสุขภาพ ตรวจหาสารเคมีในเลือด

2.2จัดซุ้มสาธิตการตรวจหาสารปนเปื้อน 6 ชนิด ในอาหาร

2.3ซุ้มความรู้จากการจัดบอร์ด

2.4จัดซุ้มสาธิตนวดแผนโบราณ

2.5จัดประกวดเต้นส่งเสริมสุขภาพ

2.6จัดการแข่งขันกีฬาพื้นบ้าน

2.7จัดประกวดพาเหรด  6 อ.

2.8จัดการประกวดอาหารปรุงสุกรสชาติอร่อย

3.        ประเมินผลการดำเนินงาน

4.       สรุปผลการดำเนินงาน

เครื่องมือที่ใช้

 กระบวนการเรียนรู้แบบมีส่วนร่วม

การประเมินผล

             ประเมินผลโครงการร่วมกับชุมชน  

งบประมาณ

                งบเงินอุดหนุน เงินอุดหนุนทั่วไป เงินอุดหนุนสำหรับสนับสนุนการบริการสาธารณสุข เป็นงบดำเนินการเพื่อพัฒนาระบบบริการสาธารณสุขสำหรับผู้ด้อยโอกาสในเขตเมือง รายการส่งเสริมสุขภาพ เป็นเงิน 40,000 บาท ( สี่หมื่นบาทถ้วน) 

                งบประมาณสบทบจากงบประมาณสาธารณสุขมูลฐานชุมชน ในหมู่บ้าน ของตำบลสันทราย หมู่บ้านละ 6,500 บาท จำนวน 5  หมู่บ้านในเขตเทศบาลตำบลสันทราย รวมเป็นเงินทั้งสิ้น 32,500 บาท (สามหมื่นสองพันห้าร้อยบาทถ้วน)

                รวมเป็นเงินทั้งสิ้น  72,500 บาท (เจ็ดหมื่นสองพันห้าร้อยบาทถ้วน)

ผลการดำเนินงาน

                การดำเนินงานตามโครงการ การเรียนรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่นเพื่อดูแลสุขภาพประชาชนตำบลสันทราย อำเภอแม่จัน จังหวัดเชียงราย ของเครือข่ายบริการสุขภาพตำบลสันทราย  อำเภอแม่จัน  จังหวัดเชียงราย ได้พัฒนาจากการทำงานที่ออกจากระบบที่กำหนดโดยรัฐที่คิดให้มาเป็นโดยประชาชนมีส่วนร่วมอย่างแท้จริงตั้งแต่การกำหนดแนวทางการพัฒนาชุมชนของตนเองโดยใช้ทุนทางสังคมที่ชุมชนของตนเองมีอยู่ และการที่จะให้เกิดการมีส่วนร่วมของชุมชนที่แท้จริงนั้นทางกลุ่มเครือข่ายบริการสุขภาพตำบลสันทราย จึงมีการจัดชี้แจงในการจะดำเนินการของโครงการนี้โดยจัดประชุมในวันที่ 25 กันยายน 2550 และผู้ที่เข้าประชุมคือผู้นำชุมชนหรือตัวแทนแต่ละชุมชนจำนวนทั้งสิ้น 20 คนเพื่อจะกำหนดแนวทางในการจัดกิจกรรมในการแลกเปลี่ยนภูมิปัญญาท้องถิ่นเพื่อการเรียนรู้ในการดูแลสุขภาพของประชาชนในตำบลสันทราย จำนวน 1 วัน โดยการประชุมครั้งนี้ทางเครือข่ายบริการสุขภาพตำบลสันทรายได้เป็นผู้ชี้แจงหลักการและเหตุผลของโครงการและการดำเนินงานในการจัดกิจกรรมโดยทางเครือข่ายบริการสุขภาพตำบลสันทรายได้ปรึกษาในเรื่องการมอบหมายให้ชุมชน บ้านโพธนาราม หมู่ที่ 8 ตำบลสันทราย เป็นพื้นที่นำร่อง ของตำบลในการจัดกิจกรรมครั้งนี้ โดยให้มีกลุ่มเป้าหมายของผู้เข้าร่วมกิจกรรมทุกกลุ่มเช่น กลุ่มผู้นำชุมชน,กลุ่มเยาวชน,กลุ่มแม่บ้าน,กลุ่มอสม.,กลุ่มผู้สูงอายุ,กลุ่มภูมิปัญญาท้องถิ่น  ซึ่งผู้เข้าร่วมประชุมบางท่าน( ผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 8 )ได้ให้ข้อเสนอแนะว่าเพื่อการดำเนินงานของกิจกรรมบรรลุวัตถุประสงค์ให้ทางผู้นำชุมชนแต่ละหมู่บ้านในตำบลสันทรายได้เข้าร่วมในการดำเนินกิจกรรมครั้งนี้และผู้นำชุมชนบางท่านให้ข้อเสนอแนะเพิ่มเติมในการจัดตั้งคณะกรรมการในการดำเนินงานรูปตำบลสันทรายโดยให้ทางกำนันตำบลสันทรายเป็นประธานในการจัดกิจกรรมส่วนผู้ใหญ่บ้านโพธนาราม หมู่ที่ 8 เป็นคณะจัดเตรียมสถานที่ในการดำเนินงาน ประเด็นที่2การกำหนดวันที่จะดำเนินการ ซึ่งทางเครือข่ายขอให้ทางชุมชนเป็นผู้เสนอให้กำหนดวันเสาร์ อาทิตย์ เนื่องจากวันจันทร์ถึงศุกร์ทางผู้เข้าร่วมกิจกรรมได้ทุกกลุ่มเช่น กลุ่มเยาวชน ซึ่งทางที่ประชุมมีข้อสรุปให้จัดกิจกรรม ในวันที่ 27 กันยายน 2550  และประเด็นที่ 3 เรื่องสถานที่ในการจัดกิจกรรมครั้งนี้ ทางผู้เข้าร่วมประชุมเสนอให้จัดในบริเวณลานอเนกประสงค์ของบ้านสันทราย หมู่ที่ 1  ซึ่งเป็นศูนย์กลางของกลางเรียนรู้ของชุมชนอยู่แล้วพื้นที่ จากการประชุมครั้งนี้ทางสถานีอนามัยตำบลสันทรายได้สรุปให้ทางผู้เข้าร่วมประชุมรับทราบว่าจะมีการจัดกิจกรรม ในการแลกเปลี่ยนภูมิปัญญาท้องถิ่น เพื่อการเรียนรู้สุขภาพตำบลสันทราย จำนวน 1 วัน  โดยทางกำนันตำบลสันทราย จะดำเนินการแจงกำหนดการให้ทางผู้นำหมู่บ้านตำบลสันทรายได้เข้าร่วมกิจกรรมและประชาสัมพันธ์การจัดกิจกรรมให้ประชาชนตำบลสันทรายรับรู้ในวันที่ 25 กันยายน 2550 อีกครั้ง ซึ่งการการจัดประชุมเตรียมการครั้งนี้ทำให้เจ้าหน้าที่เริ่มมีทิศทางการทำงานโดยให้ชุมชนเป็นผู้กำหนดเองเริ่มตั้งแต่การจัดการจัดกิจกรรมที่ชุมชนเป็นผู้กำหนดเองโดยให้สอดคล้องกับความเหมาะสมวันเวลาของชุมชนเองโดยไม่ได้ยึดติดกับราชการและอีกประการหนึ่งทำให้ชุมชนมีความเชื่อมั่นว่ากิจกรรมครั้งนี้เป็นของชุมชนเองไม่ใช่ของหน่วยงานใคหน่วยงานหนึ่งและทำให้ความสัมพันธ์ของเจ้าหน้าที่และผู้นำชุมชนมีทิศทางที่เข้าใจกันมากขึ้น

ผลการดำเนินการจัดกิจกรรมการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่น เพื่อการเรียนรู้สุขภาพตำบลสันทรายจำนวน 1 วัน ซึ่งมีผู้ร่วมกิจกรรมทุกกลุ่มร่วมถึงชุมชนข้างเคียงเข้าร่วมสังเกตการณ์ ในครั้งนี้ ซึ่งทำให้เกิดกระแสในการแลกเปลี่ยนของชุมชนต่างๆในตำบลสันทราย  โดยกิจกรรมที่ดำเนินงานมีดังนี้

1. การจัดซุ้มสุขภาพ ตรวจหาสารเคมีในเลือด

การจัดกิจกรรมในซุ้มนี้มีผู้เข้าร่วมกิจกรรมในการตรวจสุขภาพเบื้องต้นมากมาย(วัดความดันโลหิต,เจาะเลือดหาสารพิษในเลือด,)ซึ่งจากข้อมูลในการตรวจสุขภาพพบว่ามีผู้ที่มีความเสี่ยงในโรคความดันโลหิตสูงจำนวน 16 คนและมีผู้ที่มีสารเคมีในกระแสเลือด ระดับเสี่ยงจำนวน 35 คน  จากผู้เข้าร่วมตรวจสุขภาพ จำนวน 164 คน ทำให้เห็นว่าประชาชนในพื้นที่บ้านโพธนาราม มีการใช้สารเคมีในการเกษตรโดยไม่มีความรู้และทักษะในการใช้สารเคมี รวมถึงการบริโภคอาหารที่ทำให้มีโอกาสเป็นโรคความดันโลหิตสูง

2.จัดซุ้มสาธิตการตรวจหาสารปนเปื้อน 6 ชนิด ในอาหาร

กิจกรรมในซุ้มนี้ได้จัดการสาธิตการตรวจหาสารปนเปื้อน เช่น สารบอแรกซ์,ฟอกขาว,กันรา,ฟอร์มาริน โดยมีผู้เข้าร่วมรับฟังและแลกเป็นจำนวน 75 คน โดยทางเจ้าหน้าที่สาธารณสุขได้จัดสาธิตให้เห็นว่าอาหารทุกอย่างที่ซื้อมามีความเสี่ยงที่จะมีสารปนเปื้อน ซึ่งเราอาจมองให้โดยตาเปล่าไม่ได้แต่สิ่งที่จะทำให้ประชาชนที่ซื้ออาหารพวกนี้ปลอดภัย มีวิธีจากการสังเกตลักษณะของอาหารเช่น สารฟอกขาว ที่ใช้ในถั่วงอกจะมีลักษณะสีขาวแต่ถ้าถั่วงอกที่ไม่ใช้สารฟอกขาวจะมีลักษณะสีขาวขุ่น

3. ซุ้มความรู้จากการจัดนิทรรศการเรื่องสุขภาพ

ซุ้มนี้เป็นการจัดบอร์ดให้ความรู้เรื่องโรคติดต่อในชุมชน,เรื่องการใช้ยาสามัญประจำบ้านและยาต่างๆร่วมถึงมีการแสดงวีดิทัศน์เรื่องมะเร็งในหญิงวัยเจริญพันธ์

4. จัดซุ้มสาธิตนวดแผนโบราณ

ซุ้มนี้จัดให้มีการใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นที่มีอยู่ในการดูแลรักษาสุขภาพของประชาชนในชุมชนตำบลสันทรายเช่นการนวดฝาเท้า,การย้ำข่าง,การฮ้องขวัญ(เรียกขวัญ) ,การใช้สมุนไพรในการรักษาโรคต่างๆเบื้องต้น

5. จัดประกวดเต้นส่งเสริมสุขภาพ

กิจกรรมนี้เป็นการประกวดการออกกำลังกายของกลุ่มแม่บ้าน(เต้นแอร์โรบิค)โดยให้กลุ่มเข้าประกวด เป็นผู้คิดท่าทางในการประกวดเพื่อเป็นการส่งเสริมการมีส่วนร่วมและความคิดสร้างสรรค์มากกว่าการแข่งขัน

6.จัดการแข่งขันกีฬาพื้นบ้าน

กิจกรรมนี้เป็นการส่งเสริมกีฬาพื้นบ้านให้เยาวชนได้เห็นและสืบทอดโดยกิจกรรมกีฬาพื้นบ้านมุ่งให้เห็นถึงการเล่นกีฬาที่เหมาะสมกับวัฒนธรรมประเพณีของชุมชนตนเองและเป็นเอกลักษณ์ของชุมชนซึ่งไม่จำเป็นที่จะต้องมีเครื่องเสียงที่ดีหรืออุปกรณ์ที่ทันสมัยถึงจะออกกำลังกายได้

7.       จัดประกวดพาเหรด  6 อ.

การจัดประกวดพาเหรดนี้เน้นให้มีการส่งเสริมกิจกรรมที่ส่งเสริมสุขภาพในเรื่อง การออกกำลังกาย,อาหารปลอดภัย,อโรคยา(การไม่มีโรคภัยไข้เจ็บโดยเฉพาะโรคติดต่อในชุมชนเช่นไข้เลือดออก),อบายมุข,อนามัยสิ่งแวดล้อม,อารมณ์ โดยให้แต่ละกลุ่มจัดทำป้ายประชาสัมพันธ์ในเรื่องดังกว่าตามแบบฉบับของชุมชนตนเอง

8. จัดการประกวดอาหารปรุงสุกรสชาติอร่อย

                กิจกรรมนี้ส่งเสริมให้มีการใช้วัตถุดิบที่มาปรุงอาหารที่มีอยู่ในชุมชนของตนเองโดยไม่มี

สารพิษซึ่ก่อนจะนำมาปรุงทางคณะกรรมการก็จะมีการทดสอบตรวจสารพิษในผัก,เนื้อที่นำมาและกิจกรรมนี้จะส่งเสริมให้ประชาชนได้เห็นคุณค่าของอาหารพื้นบ้าน  เพราะอาหารพื้นบ้านมีคุณค่าทางโภชนาการมากกว่าอาหารสำเร็จรูป

ผลสำเร็จของการดำเนินงาน
จากกระบวนการดำเนินงานโครงการการเรียนรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่นเพื่อดูแลสุขภาพประชาชนตำบลสันทราย อำเภอแม่จัน  จังหวัดเชียงราย ได้สะท้อนให้เห็นถึงปัจจัยเงื่อนไขของความสำเร็จในการพัฒนา นวัตกรรมที่นำไปสู่การสร้างสุขภาพของชุมชนคือ

1)      การประสานงานกับผู้นำชุมชนก่อนดำเนินการ ซึ่งการประสานงานกับผู้นำชุมชนเป็นการเริ่มต้นที่จะมองข้ามไม่ได้เพราะผู้นำชุมชนเป็นผู้ที่มีความสำคัญในการให้ความร่วมมือของชุมชนเพราะผู้นำชุมชนมาจากการเลือกของประชาชน หากการดำเนินงานไม่มีการประสานงานกับผู้นำชุมชนก่อน ถึงแม้จะมีงบประมาณมากก็อาจไม่ประสบผลสำเร็จหรือการดำเนินงานเสร็จสิ้นงบประมาณหมดก็อาจจะขาดความต่อเนื่องได้

2)       การดำเนินงานโดยการให้ชุมชนมีส่วนร่วมในกระบวนการทุกขั้นตอนเช่นการจัดกิกรรมทุกอย่างต้องเป็นประชาชนเป็นผู้กำหนด ตั้งแต่วันกำหนดการดำเนินกิจกรรม

3)       การสนับสนุนกิจกรรมที่ทางชุมชนเสนออย่างจริงจังโดยไม่หวังผลประโยชน์และไม่โต้แย้งเมื่อประชาชนเสนอมาว่าถูกหรือผิด

4)       การใช้ทุนทางสังคมของชุมชนเป็นตัวกำหนดกิจกรรมทุกอย่าง

5)      การบูรณาการงบประมาณร่วมกันระหว่าง องค์การบริหารส่วนท้องถิ่น(เทศบาลตำบลสันทราย)  องค์กรส่วนชุมชน  งบประมาณด้านสาธารณสุขในงานสาธารณสุขมูลฐาน  และ การประสานความร่วมมือการทำงานในชุมชนจนให้เกิดการทำงานประสานความร่วมมือร่วมกัน

6)      การสร้างกระแสสังคมในชุมชน เพื่อให้เกิดการกระตุ้นให้เกิดการสร้างกระแสสร้างเสริมสุขภาพ ให้ เกิดความตระหนักให้เกิดการสะท้อนให้เกิดการป้องกันการเกิดโรคและการดูแลสุขภาพตนเองมากขึ้นในชุมชน

7)      เกิดกระบวนการสร้างศักยภาพชุมชนให้เกิดการพัฒนาด้านสุขภาพและการดูแลตนเองในชุมชนและครอบครัว